VRIJDAG 12 APRIL 1968
Uit: De Nieuwe Limburger
GESCHIEDENIS VAN EEN KLEIN DORP (II)
Wanneer ontstond Dieteren ?
DIETEREN — Het kleine dorp Dieteren werd, daarover hebben wij in ons eerste artikel geschreven, zwaar door de oorlog getroffen. Dat is een nog vrij recent gebeuren, maar ook over de oudere en oude geschiedenis staat in geen enkel boek iets vermeld; zelfs de naam niet. Men kent het verleden dus slechts uit de verhalen van de ouderen. Toch is de bevolking van dit dorp wel vaker het slachtoffer geweest van oorlogen en bruut onzinnig geweld. Oude bronnen maken er wel eens gewag van. Het dorp schijnt in het verleden een vrij belangrijke rol te hebben gespeeld in deze streek. In vergelijking tot nu duikt de naam Dieteren verbazend vaak op in oude aktes en oorkonden. Ze zeggen ons iets over onze voorouders en hoe zij het in vroegere eeuwen hebben gerooid. Volksoverleveringen — al zijn de feiten door de eeuwen heen wel wat verdraaid — zijn op dat gebied wel de moeite waard.
Naar het ontstaan van de naam Dieteren zal men wel altijd moeten blijven gissen. Het zou een afleiding zijn van de persoonsnaam Diederik, die dan vorst of een ander soort heerser moet zijn geweest. Een aannemelijke verklaring, maar nu weet men nog niet welke Diederik zijn naam aan het dorp heeft gegeven.
Herkomst naam
Er zijn in de loop der tijden vele heersers van die naam geweest, waarvan we als eerste, Diderick, een van de zonen van Clovis willen noemen. Hij werd omstreeks 513 koning van Austrasie met als hoofdstad Metz. Zijn zoon Theodobert wordt in de Gelderse Geschiedenis van Slichtnhorst, Theodebert van Diderick genoemd. Of • dit gegeven enig licht werpt op het ontstaan van de naam Dieteren moeten we echter zeer betwijfelen. Vooral ook omdat de naam Dirte later pas weer opduikt in 1204. Enkele jaren later komen we de tot nu toe oudst bekende heer van Dieteren tegen, nl. Winricus de Dithin, die in 1213 als getuige in een oorkonde fungeert. We mogen echter aannemen dat de plaats op dat tijdstip al bestond, omdat de namen van verschillende heren in de 13e eeuw herhaaldelijk voor komen. Men zou zelfs kunnen zeggen, dat het geslacht tussen 12 en 13 honderd zijn grootste macht bezat .Want in een oorkonde van 1340 verklaart Goysswyn here des huys van Dijteren, de molen, die behoorde tot de hoeve ter Beek, te hebben verkocht. Mogelijk is dit het begin geweest van de ondergang van het eens zo machtige geslacht van Dieteren. Want kort na 1400 is het leen Dieteren overgegaan naar de heren van Hoens-
broek. Vermeldenswaard is zeker nog, dat de hoeve ter Beek op een nog onbekende wijze omstreeks 1420 is overgegaan naar het kruis-herenklooster te Roermond. We noemen deze feiten, omdat ze later in dit verhaal enig licht kunnen werpen op de geschiedenis van de Dieterse molen.
De molen
De huidige molen van Dieteren draagt in een van haar muren een gevelsteen met het opschrift 1803. De veronderstelling, dat het gebouw geen monumentale waarde bezit, is dus min of meer gerechtvaardigd. Vaststaat echter, dat de fundering van dit gebouw vele eeuwen ouder moet zijn, omdat aan de kant van de sluis de grote rechthoekige Luikse stenen duidelijk zichtbaar zijn. Het vermoeden, ' dat zij nog steeds op de oorspronkelijke plaats staat, is dus volkomen gerechtvaardigd. Een andere aanwijzing in die richting is de naam van een enkel stuk land, dat aan de molen grenst en dat men heden ten dage nog Paterskamp noemt. Op deze plaats zou de hoeve ter Beek gestaan kunnen hebben, waarvan de kruisheren van Roermond lange tijd de eigenaars zijn geweest. Potscherven op dit stuk land gevonden bevestigen een bewoning in vroegere eeuwen. De overlevering, dat de molen door monniken zou zijn gesticht, vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in het eigenaarschap van de kruisheren. Maar men moet wel bedenken dat ze reeds meer dan een eeuw bestond, voordat het klooster er eigenaar van werd. Zoals we al weten, werd de molen
De molen van Dieteren.
voor het eerst genoemd in 1340. Het gold een verkoop en in de oorkonde daarvan vindt men, dat buiten het dorp Dieteren, ook de hoeve ter Beek, die van Touwe, en die van Boninghen maalplichtig waren op deze molen. Waar de hoeve van Touwe heeft gestaan, is niet bekend. Die van Boninghen echter kunnen we zien als van Beuningen, het gebied, waarop tegenwoordig de Beuningerhof staat. Ook in deze omgeving zijn potscherven gevonden. De naam Beu-rungen komen we in de latere geschiedenis vrij vaak tegen.
Vuurman
Een ander opmerkelijk feit is, dat in een oorkonde van 1370 vermeld staat, dat Goswijn van Diteren land in onderpand kreeg van Winant van Diteren, dat gelegen was by Berchover hegghen aen der Oegelen. Ook deze namen bestaan nog steeds zij het in een iets andere vorm. Zo ziet men weer, dat daar waar door de eeuwen heen een permanente bewoning is geweest, veel vanuit vroegere eeuwen bewaard is gebleven. Men moet er alleen voor oppassen, dat men zo maar niet alles klakkeloos aanneemt. Zouden we dat wel doen, dan zouden we b.v. moeten geloven, dat in vroegere tijden de vuurman danig thuishield rondom de molen. De verhalen daarover zijn soms niet van de lucht, al zal de werkelijkheid vaak veel angstwekkender zijn geweest.
SEF SCHULPEN