Auteur: Wil Filott

Inleiding
In een onderzoek naar de historie van mijn ouderlijke woning te Baakhoven stuitte ik op een overschrijving in het kadaster van 3 september1858 in Dagregister deel 28 no 1465. Daarin stond onder meer dat er op 24 juni 1858 een openbare verkoop door de gemeente Susteren van 25 percelen grond plaats had gevonden. Een viertal van deze percelen was gelegen in Dieteren. De kopers van deze percelen waren inwoners van Dieteren met in Dieteren nog steeds bekende familienamen. Afstammelingen van deze kopers wonen of hebben tot voor kort nog in Dieteren gewoond. Het leek mij aardig om de inhoud hiervan voor geďnteresseerden in de historie van Dieteren op te schrijven. In dit artikel beschrijf ik die verkoop en vermeld ik ook andere zaken die daarbij (zijdelings) aan de orde komen.

Dieteren in de gemeente Susteren
Dieteren behoorde van oudsher tot (de gemeente) Susteren. Wel heeft een aantal Dieternaren in 1838 tijdens de periode dat Dieteren tot het koninkrijk België behoorde (1830-1839) een poging gewaagd om Dieteren van Susteren af te scheiden. Daartoe heeft een groot aantal inwoners van Dieteren een verzoek gericht aan de koning der Belgen om een eigen gemeente te mogen stichten. Dat verzoek heeft niet tot het gewenste resultaat geleid, waarschijnlijk mede omdat in 1839 de scheiding tussen België en Nederland werd geformaliseerd waardoor Dieteren, net zoals de rest van de huidige Nederlandse provincie Limburg, (weer) tot het Koninkrijk der Nederlanden ging behoren. Meer succes hadden de inspanningen om in Dieteren een zelfstandige parochie te vestigen. Meer informatie hierover kunt u vinden op www.deetere.com “Geschiedenis”, in het artikel van Jan Bus “Dieteren wilde een eigen gemeente worden” en het artikel ”Dieteren wordt een zelfstandige parochiegemeenschap”.

Besluit tot verkoop van gronden door de gemeenteraad van Susteren
De gemeenteraad van Susteren had in zijn openbare vergadering van 22 mei 1858 besloten tot openbare verkoop van onroerende goederen van de gemeente Susteren. Bijzonderheid was dat enige van de percelen aan de gemeenten Susteren en Roosteren gezamenlijk toebehoorden. De gemeenteraad van Roosteren had te dien aanzien een soortgelijk besluit genomen. In de vergadering werd ook een zogenaamd kohier van lasten en voorwaarden vastgesteld. Dit bevatte de voorwaarden waaronder de openbare verkoop van de gronden zou plaatsvinden voor notaris Meuwissen te Susteren. De meeste van die voorwaarden staan hierna. Van het raadsbesluit werd een akte opgemaakt die getekend werd door de heren Maessen, Hellebrekers, Custers, Lambermon en Meuffels.

Voorwaarden voor de verkoop

1.De verkoop zou geschieden aan de “meest biedende en laatste hooger”. Wel werd het voorbehoud gemaakt dat na de toewijzing van het laatste perceel de verkoop na overleg geheel of gedeeltelijk goed of afgekeurd kon worden. De gemeente wilde dus een vinger in de pap houden aan wie zij uiteindelijk de verkoop al dan niet zou gunnen.
2. De goederen werden verkocht in de staat waarin zij zich bevonden met alle bijzondere erfdienstbaarheden. De kopers werden geacht de goederen te kennen en ze gezien te hebben. De gemeente bedong ook een vrijwaring voor de maat die door (latere) meting zou worden vastgesteld.
3. Iedere koper was verplicht onmiddellijk bij de toewijzing van een perceel “een solvabele borg” te stellen. Deze borg was naast de koper hoofdelijk aansprakelijk voor de verplichtingen van de koper. Het was dus zaak voor een bieder bij de openbare verkoop om vooraf een voor de gemeente acceptabele persoon bereid te vinden zich als borg te verbinden.
4.De koopsom moest de koopsom in twee termijnen voor bepaalde data betalen ten huize van de gemeenteontvanger “in goede gangbare munten naar den koers van de waarde van den betaaldag”. Uit deze omschrijving blijkt dat de koopsom ook in vreemde valuta zoals Belgische Franken betaald mocht worden.
5. De koper moest ook de kosten van de verkoop en vanaf een bepaalde datum de grondbelasting betalen
6. De gemeente bedong uitdrukkelijk een recht van hypotheek op het verkochte perceel voor de nakoming van de verplichtingen van de koper met een onherroepelijke machtiging om bij niet voldoening het perceel in het openbaar te verkopen en op de opbrengst daarvan te verhalen de koopsom en de kosten.
7. Verder werd het voorbehoud gemaakt dat de verkoop van geen waarde zou zijn als de toewijzing niet goedgekeurd mocht worden door “de Edelachtbare Heeren Gedeputeerde Staten van het Hertogdom Limburg”.

Het hertogdom Limburg Bij de formele scheiding (vredesverdrag) van het Koninkrijk België en het Koninkrijk der Nederlanden bedong koning Willem I dat de oostelijke delen van de Limburg en Luxemburg tot de Nederlanden zouden (blijven) behoren. In 1815 was het voormalige hertogdom Limburg, gelegen ten zuiden van de huidige provincie Limburg, onderdeel gaan uitmaken van het Verenigde Koninkrijk der Nederlanden. Koning Willem I vond het van belang - en misschien ook wel chic - de titel van hertog te kunnen voeren. Zo kwam een nieuw hertogdom Limburg tot stand dat geografisch overigens nauwelijks met het grondgebied van het oude hertogdom overeen kwam. Dit hertogdom werd in 1815 lid van de Duitse bond tot 1867. Vandaar dat in officiële stukken uit die periode melding wordt gemaakt van het hertogdom Limburg.

De openbare verkoop
De openbare verkoop van de gemeentegronden vond op 24 juni 1858 plaats ten overstaan van Jan Frans Hubert Meuwissen, notaris, residerende te Susteren, arrondissement Maastricht, Hertogdom Limburg, ten huize van wethouder Schepers, die daar een herberg uitbaatte. Namens de gemeente Susteren waren daarbij aanwezig: Kasper Theodoor Hubert Maessen, burgemeester, Jozef Custers, ondernemer, Mathijs Hendrik Schepers, herbergier, beiden wethouder, en de raadsleden Jozef Lambermon, Paulus Meuffels en Theodoor Penders, allen landbouwers. Namens de gemeente Roosteren waren aanwezig: Hendrik Beckers, burgemeester, Nicolaas Van Eijgen, wethouder en de raadsleden Jan Theodoor Geelen en Jan Willem Graus, landbouwers. Hieruit kan worden afgeleid dat de tijdspanne tussen het nemen van de raadsbesluiten tot openbare verkoop en de daadwerkelijke verkoop vrij kort, een maand, was. Uit de vermelde beroepen van de raadsleden kan worden geconcludeerd dat Susteren en Roosteren toen agrarische gemeenten waren. Ook is opmerkelijk dat er veel personen namens de verkopende gemeenten aanwezig waren. Was dat een uiting van het belang dat aan de verkoop werd gehecht of was het ook een uitje? Na voorlezing van het kohier van lasten en de mededeling “dat van de te verkopen percelen geene eigendomsbewijzen bestaan en dat alzoo de overschrijving daarvan niet heeft plaats gehad” aan de “comparanten ... en vergaderende liefhebbers” is de notaris tot daadwerkelijk verkoop overgegaan van de percelen grond. Met “vergaderende liefhebbers” zijn de bij de veiling aanwezige personen bedoeld.

Het kadaster
Zoals hiervoor beschreven, had de gemeente geen eigendomsbewijzen en had er geen overschrijving van de te verkopen percelen plaats gevonden. Met overschrijving wordt bedoeld vermelding in het kadaster. Daaruit kan mijns inziens worden afgeleid dat de gemeente deze gronden al in eigendom had toen het kadaster in Nederland werd ingevoerd. In de zogenaamde Franse periode begin 19^de eeuw werd een begin gemaakt met het op een uniforme wijze in kaart brengen van het grondgebied. Het primaire doel daarvan was het mogelijk maken van de inning van grondbelasting van de eigenaren. Het heeft enkele tientallen jaren geduurd voordat alle percelen correct in kaart waren gebracht. Ten tijde van de in dit artikel beschreven verkoop bestond het kadaster dus al en was voor de te verkopen percelen de gemeente als eigenaar in het kadaster vermeld.

De verkoop van de percelen in Dieteren
Van de door de gemeente Susteren in verkoop gebrachte percelen grond lagen er vier in Dieteren. Ik beschrijf de globale ligging van die percelen en vermeld de namen van de kopers.
1Het eerste stuk grond betrof twintig roeden vijfentwintig ellen van een perceel weiland, gelegen in de gemeente Susteren achter de Hakstraat, nog af te meten in een rechte lijn langs de zogenaamde Koekampsslak ter ene zijde en ter andere zijde af te meten langs de Hakstraat en verder grenzend aan een perceel grond van de gemeente. Het stuk grond maakte deel uit van de kadastrale percelen sectie A nummers 1698 en 1574. Het stuk grond werd voor een bedrag van 130 gulden toegewezen aan Jan Mathijs Custers, herbergier te Dieteren.
2 Het tweede stuk grond betrof een gedeelte groot twintig roeden vijfentwintig ellen van hiervoor onder 1 vermeld perceel weiland gelegen naast de hiervoor onder 1 en hierna onder 3 vermelde gedeelten. Dit stuk grond werd voor een koopsom van 105 gulden toegewezen aan Willem Horens, landbouwer te Dieteren.
3 De derde koop betrof een stuk grond van het perceel weilandsectie A nummer1574 ter grootte van eenentwintig roeden vijfentwintig ellen gelegen naast het hiervoor onder 2 vermelde stuk grond. Dit stuk grond werd voor een bedrag van 84 gulden verkocht aan Theodoor Leijnen, landbouwer te Dieteren.
Op verzoek van het gemeentebestuur van Susteren zijn de hiervoor genoemde percelen in een ruiling betrokken tussen de kopers.


Deel van akte van openbare verkoop van gronden in Dieteren in 1858

4 De vierde koop betrof een stuk weiland ter grootte van tien roeden vijftien ellen van perceel sectie A nummer 1668 aan de Hakstraat en grenzend aan de Koekampslak, “nu Quirin Jessen”. Dat stuk weiland werd voor een bedrag van 85 gulden toegewezen aan Quirin Jessen, landbouwer, wonende te Dieteren, waarschijnlijk al eigenaar van een aangrenzend perceel grond.

Waar lag de Hakstraat?
De hiervoor vermelde stukken grond lagen allen in de buurt van de Hakstraat. Deze straat bestaat niet meer in Dieteren, althans ik ken geen straat met die naam. Ik heb naar de historie van deze straat geen zelfstandig onderzoek ingesteld, maar heb me gebaseerd op gegevens van de hierna vermelde personen .Volgens Lei Schulpen was de Hackstraat de linkerkant van de Louerstraat, waar later het voetbalveld werd aangelegd en daarna een vijftal woningen zijn gebouwd. In het artikel van Wil Schulpen over de Meetbrief 1783 te vinden op www.deetere.com staat o.m. “De laatste uitdrukking ( bedoeld is: Koppel frei, vrij van belastingen en tienden)…..een gebiedje….op Hackstraat/Coppelweijen..” Verder staat in dat artikel onder het kopje Toponiemen het volgende: “ Hakstraat op de, Dieterbos, Louerbroek Straat Gemeente Akkerland Houtgewas (2perc.)” met de vermelding “Dieterderbos en Louerbroek waren twee benamingen van gebieden die nog niet ontgonnen waren en nog in gemeenschappelijk gebruik waren. Voor dit toponiem vonden we ook Nackstraat. Dit is mogelijk ontstaan uit ‘d n Hackstraat’.”

De reden van de verkoop
De hiervoor vermelde stukken grond lagen allen in de buurt van de Hakstraat. De kleine stukken grond werden verkocht aan de eigenaren van naastliggende percelen grond. Misschien dat die percelen daardoor beter toegankelijk werden. Voor die gedachte spreekt ook het feit dat bij die openbare verkoop bij een aantal andere te verkopen gronden expliciet vermeld staat dat het om een strook gemeentegrond gaat. Een voorbeeld daarvan betreft een stuk grond dat betrekking heeft op mijn ouderlijk huis te Baakhoven. In de akte staat daarover letterlijk: “Zesde koop: een strook gemeentegrond van tien ellen af te meten te Baakhoven, gemeente Susteren, langs de nieuwe behuizing van Jan Leonard Jaspers, op de hoek van het Baakhoverveldstraatje zonder kadastrale aanduiding, is toegewezen voor eene te betalen koopsom van vijf gulden aan Jan Leonard Jaspers, wonende te Baakhoven, gemeente Susteren, die daarvoor in koop heeft aangenomen en getekend na voorlezing.”

Samenvatting
In dit artikel heb ik de openbare verkoop in 1858 van een viertal stukken grond te Dieteren door de gemeente Susteren aan inwoners met in Dieteren nog steeds bekende familienamen beschreven. Ik hoop de lezer hiermee een inkijkje verschaft te hebben in een klein stukje historie van Dieteren. Aanvullingen, opmerkingen, verbeteringen en dergelijke kunt u doorgeven aan de redactie.


Wil Filott